"Terra Teutonica 1360-1425"

Przykładowa budowa chłodni, na podstawie późnośredniowiecznego znaleziska w Toruniu.

W momencie lustracji tego miejsca przez archeologów odkryta konstrukcja prezentowała się jako górna część drewnianej skrzyni bez ściany wierzchniej, przypominającej studnię, osiągającej w rzucie poziomym rozmiary około 90x110 cm. W jej wnętrzu, mniej więcej pośrodku, tkwiła pionowo usytuowana drewniana beczka o średnicy wieczka około 40 cm. Górne krawędzie skrzyni zalegały na głębokości 297—317 cm od poziomu podłogi parteru budynku (247 — 267 cm od poziomu ulicy Rabiańskiej).

Przeprowadzone w tym miejscu badania archeologiczne wykazały, iż mamy do czynienia z chłodnią funkcjonującą wewnątrz jakiegoś pomieszczenia zagłębionego w ziemi, trudno orzec czy mieszkalnego. Urządzenie chłodnicze wkopane zostało w południowo-zachodni narożnik tego pomieszczenia, którego poziom użytkowy, przynajmniej w rejonie chłodni, stanowił bruk z kamieni polnych o średnicach 10—20 cm. Pomieszczenie z chłodnią stanowiło w tym miejscu najstarszą fazę osadnictwa i tkwiło bezpośrednio w calcowatych nawarstwieniach podłoża w postaci żółtobrunatnej, miejscami popielatej i zielonkawożółtej gliny.

Drewniana konstrukcja chłodni składała się ze skrzyni bez dna oraz z dwóch beczek w układzie pionowym, jednej nad drugą, przy czym beczka górna nie miała dna i wieczka, dolna zaś miała jedynie dno. Skrzynia obejmowała jedynie beczkę górną, podczas gdy beczka dolna wkopana była bezpośrednio w calec.

Skrzynia zbudowana została w konstrukcji sumikowo-łątkowej, przy czym w jej dwu przeciwległych ścianach zastosowano odmianę tej konstrukcji raczej nie spotykaną w budownictwie. Narożne cztery pionowe słupy (łątki), w które wpuszczono deski ścian, miały długość 65—70 cm i średnice 10—12 cm.

W skrzyni tej, nie posiadającej dna, pośrodku znajdowała się beczka, bez dna i wieczka, ustawiona na beczce niższej z dnem (ryc. 1), wkopanej bezpośrednio w calec. Każda z beczek złożona była z 13 klepek o długości około 75 cm i zróżnicowanej szerokości od 9 do 16 cm, przy grubości około 1,5 cm. Średnice obu beczek wynosiły 40—45 cm, obręcze ich, pierwotnie drewniane, nie zachowały się. Górna krawędź skrzyni, stanowiącej zewnętrzną komorę chłodni, była wypiętrzona ponad poziom otaczającego ją bruku o około 10 cm. Natomiast górna krawędź wierzchniej beczki była obniżona w stosunku do górnej krawędzi skrzyni także o około 10 cm. Na podstawie tej relacji wysokościowej można przypuszczać, iż całe to urządzenie w momencie funkcjonowania miało drewnianą pokrywę. Nie wykluczone, iż w środkowej części pokrywy znajdował się kolisty otwór o średnicy odpowiadającej średnicy otworu beczki wierzchniej, nakrywany odrębną pokrywą, umożliwiający dostęp do składającej się z dwóch beczek komory chłodzenia bez zdejmowania pokrywy dużej.
Komora chłodzenia w tym urządzeniu miała objętość około 200 dcm3. Zasada działania tej chłodni odpowiadała zasadom funkcjonowania klasycznych chłodni na lód naturalny. Chłód uzyskiwano z lodu umieszczanego pomiędzy ścianą skrzyni a umieszczoną w niej beczką górną. Topniejący lód oddawał zimno komorze wewnętrznej skonstruowanej z beczek, do której wkładano od góry przeznaczone do konserwacji, produkty żywnościowe. Dla sprawnego chłodzenia przestrzeń z lodem nie musiała obejmować beczki dolnej, której wnętrze było oziębiane w wyniku przemieszczania się ku dołowi chłodnego powietrza z ochłodzonego wnętrza beczki górnej. Oddający swe zimno lód wytapiał się powoli, a pochodząca z niego woda wsiąkała w grunt po zewnętrznych ściankach beczki dolnej. Trudno stwierdzić, czy dla powolniejszego topnienia lodu mieszano go wcześniej z trocinami lub sieczką; za taką możliwością mogły by przemawiać stwierdzone w wypełnisku chłodni dość znaczne ilości nieokreślonych szczątków organicznych, szczególnie w przestrzeni poza beczkami.[2]